MUTLU BİLGE ŞEHİR*
Mutlu bir şehir için öncelikle bilge bir şehir oluşturmalıyız. Bilge şehrimizin planlanması/tasarımı için güncel bir yöntem ve adımları ile geleneğimizden gelen yaşam/tasarım anlayışını birleştirmeliyiz.
Yerleşimler ve şehirler, insan sistemleri, doğal sistemler ve yapay sistemlerin ilişkileri ile değişik coğrafyalarda çeşitli dış ve iç dinamiklerle şekillendi. İnsanların yönlendirmesi ile yapılı çevre kimlikleri oluştu. “Mutlu şehirler” kimliği şehirlerin iyiliğini ve mutluluğunu ifade etmek için kullanılıyor, şehirlerin diğer özelliklerini ifade eden “yeşil şehir”, “akıllı şehir”, “yavaş şehir” gibi.
Yaşamım boyunca mutlu olmanın temelinde bazı önemli özellikler gördüm. Bunlar, inançlı olmak, dezavantajlı olanlar dahil sıhhati yerinde olmak, kişiliğini geliştirebilme imkanı olmak, kişisel kapasitelerini emeğe dönüştürerek kendi iradesi ile kullanma imkanı olmak, emeğinin karşılığını tam olarak alma imkanı olmak, diğer kişilerle paylaşımcı, yardım alan/veren ve üretici ilişkiler içinde olmak, doğal sistemlerle yakın ilişki içinde olmak. İnançlı olanlar zaten her an Allah’a şükrederek mutlu olurlar. Diğer özellikler ise her kişinin bu dünyada toplumsal, kültürel ve kişisel varlığı ile ilgili insani durumlarıdır. Bunlar inanç ve toplum sistemi ile mutluluk ilişkisi üzerine benim önermelerim. Ancak burada bu konulara girmiyorum.
Bu sunum medeniyet birikimimizden ve küresel şehirlilik birikiminden gelen etkilerle şekillenen “günlük hayatta” insanların doğal sistemler ve yapay sitemlerle ilişkilerini destekleyecek ‘mutlu edici bir yerleşim kademelenme’ modeli önerisi üzerine. Dolayısıyla kır yerleşimleri değil şehir yerleşimlerinden söz edeceğim.
Önerim, şehirlerimizi ‘konut gruplaşması’ (housing cluster), ‘mahalle’ (neighborhood), ‘sokak’ (street), ‘semt’ (district) ve ‘semtleri bağlayanlar yeşil kuşak’(green belt linkages) gibi sosyal-fiziki örüntülerle kendini topluluk (community) dayanışması ve üretimi içinde ortaya çıkarabileceği ‘yerel yönetim mekanı’nda (local governance space) var edebilmesi üzerine. Buralarda kullanıcılara günlük yaşamında gerek duyacağı bütün destekler “vakfiye” sistemi ile düzenlenmeli. Dezavantajlı gruplar için ise ayrıca bir “imaret” sistemi kurulmalı. Bu eko-sisteme ben “bilge şehir” diyorum. “Mutlu olma hali”nin ise bilgeliğin bir ara yüzü olduğunu düşünüyorum.
Başlarken, Türkiye’de 2014, 2016 ve 2018 yıllarında TÜİK tarafından yapılan “Türkiye’de Yaşayan En Mutlu İnsanların Bulunduğu Şehir” araştırmasında en mutlu şehrimiz olarak belirlenen Sinop’un özelliği toplumsal açıdan küçük (40,000 nüfus) bir yerleşim aşırı psikolojik yükleme olmadan ve çok etkileyici bir doğa ile çevrelenmiş olarak yaşıyorlar. Huzur var, sükun var, dostluk var, doğa var. Bu açıklamalar mutluluğu kendi içine dönük yaşamda yakalayan şehir anlayışını tanımlıyor. Yavaş şehir anlayışı da böyle. Aslında bir semt olarak oluşmuş küçük yerleşimler. Herkesin birbirini tanıdığı ve sokaklarında, mahallelerinde iyisiyle kötüsüyle günlerini paylaştığı topluluklar. Benim tanıdığım eski İstanbul’un, Süleymaniye, Fatih semtleri ve mahalleleri gibi. Sokak, mahalle ve semtin şehirlerimizi kurmada çekirdek öğeler olduğuna inanıyorum.
Peki biz araştırmalarda çoğunlukla listenin mutsuzlar tarafında çıkan büyük şehirlerimiz ve ortaya çıkmakta olan yeni şehirlerimiz için ne yapmalıyız? Burada iki konuyu düşünmeliyiz. Bir tanesi geleneklerden gelen özellikleri koruyalım ancak güncel yaşam özelliklerini de entegre edelim ve daha bütüncül yaşayalım. Bu bize bilge şehrin yolunu yeni planlama ve tasarım stratejileri ile açacaktır. İkincisi ise toplum sistemimizin (social system) aşağıda okuyacağınız yeni yerleşim destek kurumlarını kurarak ‘yerel yönetim mekanının’ (local governance space) zenginleşmesini sağlaması. Yine toplum sistemimizin yeni yapılı çevre yasa ve yönetmelikleri çıkararak toplulukların (communities) aşağıda önereceğim yerleşim kademelenmesi ile mahalle, semt ve semtleri birbirine bağlayan yeşil kuşaklar çerçevesinde bütünleştirilmesi.
- YEREL YÖNETİM MEKANI NEDİR?
Yerel Yönetim Mekanı, Yerel Yönetim Alanı içinde bulunan veya alanı etkileyen insanların, düşüncelerin, yasaların, yönetmeliklerin, kültürel yapılanmaların, kişiliklerin, fiziki yapılı çevrenin, etkinliklerin, odak olayların, eşyaların ve bütün ürünlerin, seslerin, kokuların, iklimin etkisinin, sanatların, bu ortamı yansıtan simgelerin ve benzerlerinin kendi varlıklarının ve aralarındaki etkileşimlerin bütünüdür. Bu mekanın ‘anlamı’ ise sözü edilen etkileşim içinden günlük yaşamı ve yerleşimi iyi tanımlayan bütünler çıkması ile oluşur.
Ocak 2019’da yapılan Cumhurbaşkanlığı Yerel Yönetimler Politika Kurulu ile Türkiye Belediyeler Birliğinin beraber düzenlediği konferansa sunduğum Medeniyetimizin Yerleşim ve “Yapılı Çevre” Değerleri ve Çalışmaları Ne Olmalıdır? adlı bildiride (*) Yerel Yönetim Mekanının yerleşim ve yapılı çevre tasarımına ipucu verecek ve medeniyet birikimimizden gelen özellikler olarak şu kavramları ve tasarım karşılıklarını önermiştim: Şefkatli olmak: kapsayıcı plan ve tasarım, Merhametli olmak: dezavantajlı gruplar için engelsiz, emin, güvenli çevreler planlanması ve tasarımı. Sabırlı olmak: kişisel / kültürel / sosyal duyarlılık için paylaşımcı çevreler, mahalleler ve semtleri katılımcılıkla oluşturmak, Doğruyu aramak: Yapılı çevrede malzemenin ve kullanılan yapım sisteminin doğasına uygun (tektonik) yapılı çevre tasarımı, Sır tutmak:, bireylerin ve kültürlerinin mahrem taraflarını saklayabilme kapasiteleri oluşturacak tasarım, Sadakatli olmak: mahalle ve semt değerlerine sadık kalacak kimlikli tasarım, Cömert olmak: İnsan ve topluluk olarak çeşitlilik, çok boyutluluk ve değişim düşüncelerine açık olmak, Adil olmak: bütün hizmetlerden her nüfus grubunun eşit yararlanması için planlama ve tasarım, Mütevazi olmak: abartısız ve sade, ölçüyü bilen yaşam ve tasarımlar önermek, Edepli olmak: mekanlarda var olacak insanın, kültürlerin ve sosyal sistemin zenginliklerine ve birimlerine saygılı davranışta bulunacak açık planlama ve tasarım, Sorumlu olmak: yukarda sayılan her özellikten tasarımcıların sorumlu olması ve planlama ve tasarım adımlarının büyük sorumluluk bilinci ile atılabilmesi için yukardaki konularda eğitimin verilmesi, tutumlu olmak, arıtma ve dönüşüme öncü olmak. Ve bütün bunları sağlayan bütüncül anlayış olarak Allah’a şükretmek için, doğal ve yapılı peyzajı güzelliklerle şükretmenin aracı kılmak. Tasarımla, iyilik ve mutluluk etkisi yaparak şükretmek. Bu özellik hem iyi tasarımın gücüdür hem de topluluk mutluluğu için önemli özelliklerdir.
Yerleşim mekanını oluşturan kişiliklerden, kültürlerden, toplumdan ve tasarımları şekillendirecek olan plancılardan/tasarımcılardan içtenlikle bu yaşam ve tasarım değerlerine katılmayı beklemeliyiz. ‘Yerel Yönetim Mekanının’ ortak yöneticileri olan; mahalle çalışma grupları, muhtarlık, belediye başkanlığı, belediye meclisi, kent konseyi, belediye çalışma grupları. T. C. Cumhurbaşkanlığı ve Politika Üst Kurulları, Bakanlıklar ve TBMM’nin ilgili komisyonları kararları ve uygulama davranışları ile yerel yönetim mekanını koruyan ve geliştiren aktörlerdir.
2. TOPLUM SİSTEMİ VE TOPLULUK SİSTEMİNİN YEREL YÖNETİM MEKANINI ETKİLEMESİ VE YEREL YÖNETİM MEKANININ KADEMELENMESİ
Toplum sistemi (social system) toplumsal kurumlarının yereldeki temsili ile yerel yönetimin sınırlarını tanımlamaktadır. Her bölgede ve şehirde ülkenin toplum sisteminin gerekleri benzer olduğu için yerelin kimliğinin oluşmasındaki etkisi ve zenginliği oradaki yöresel yorumlarının çeşitlenmesi ile olabilir. Diğer taraftan topluluk sistemleri (community systems) yörenin birikimini (yaşamda gelenek, görenek, yapılaşma tipolojileri gibi) zaman içinde taşır ve yerel kimliğin mutlulukla oluşumuna daha belirleyici etki yapar. Onun için topluluk sistemleri kurgulanmasında kullanılacak yeni tür ‘hizmet katmanlaştırma ve fiziki şekillenme’ modeli büyük ve yeni şehirlerimizin mutlu kimlik oluşturmasına çok boyutlu katkılar yapacaktır.
Yeni Mekan Kademelenmesinin içerik tanımları gereklidir. Günümüze kadar yapılan planlama davranışları ve imar planları ancak o şehrin olabildiğince çok boyuttaki yorumunu, mülkiyet ilişkilerinin sağlıklı çözümünü ve sektörel kullanımların mekanda yer alışlarını planlamış ve topluluklarda ona göre oluşmuştur. Topluluk kurma anlayışından yola çıkan bir toplumsal planlama ve tasarım olmamıştır. Burada toplumsal planlama ve tasarımda alternatif bir öneri olarak şehir kimliğini oluşturacak ve topluluk dayanışma sistemleri ile ‘mutluluk verici ’ ‘semtleri çevreleyen ve tamamlayan yeşil koridorlar’, ‘semtler’, ‘mahalleler’, ‘sokaklar’, ‘yapı gruplaşmaları’ olarak kavramsallaştırılacak bir topluluk kademelenmesini öneriyorum. Bunların büyük bir kısmını 2008-2009 arası yürütülen ve 2010 yılında TOKİ tarafından basılan Yeni Yerleşimler İçin Değerler Sistemi (**) adlı araştırmamızda önermiştik. Alttaki bölümde bu alanların hizmet içeriklerini belirtiyorum. Nedeni bundan sonra yapılacak ‘topluluk’ kentsel tasarımlarında bu hizmetlerin kendi isimleri ile yer alması ve tasarımcının katılımcılarla beraber kuracağı ilişkilerle yerleşime tasarım anlamı kazandırabilmesi. Bu tutum halen yerleşimlerimizi oluşturmak veya değiştirmek için normal imar pratiği olan arazi değerlendirme, parselasyon, sektörel plan lejandları yapmayı aşan ve kentsel yönetim mekanından şehir mekanı yapılanmasına ve planına gitmektedir. Aşağıda daha koyu renk ile yazılmış hizmetler toplumsal sistem tarafından şehir planları için yer bazında yeni tanımlanmış olmaktadır. Mekan tasarımında muhakkak yer almalıdır.
- Semtler için Semt Merkezlerinde ve Çevresinde Yer Alması Önerilen Hizmetler
Karakol, Belediye Birimleri, PTT / Sağlık Merkezi ve Ambulans Servisi, Günübirlik Çocuk Bakım Merkezi, Günübirlik ve Sürekli Yaşlı Bakım Merkezi / Sosyal Hizmetler Merkezi, Toplum Hizmetleri Danışmanlığı ve Toplum Hizmetleri Lider Destek Birimi, Kızılay, Yeşilay, AFAD birimlerinden birisi veya birkaçı / Semt Çarşısı, Sahaflar / Eski Eser Satış, Bankalar, Taşıma Şirketleri Ofisleri / Çok Amaçlı Kullanım Yapısı (Sinema, Tiyatro, Konser, Diğer Gösteri Türleri, Nişan/Düğün Törenleri, vb.) / Çayevleri, Lokantalar, Kıraathane, Sanat Merkezi ve Sergi Salonları / Semt Spor Yapısı(ları) ve Semt Spor Sahaları, Semt Pazarı / Camii, İmaret, Sera, Fırın / İlköğrenim (3-8 Sınıflar) ve Ortaöğrenim / Kütüphane, Sürekli Eğitim Merkezi / Millet Bahçesi, Semt Çayırı ve Korusu, Semt Tarım (Özel ve Genel) Alanları, Fidanlıklar / Semt Bisiklet, Koşu ve Yürüyüş Yolları / Semt Atık Toplama ve Yönetim Birimleri, Semt Enerji ve Altyapı Yönetim Birimleri / Profesyonel Bakım ve Destek Hizmetleri / Semt Ofisleri - Mahalleler için Mahalle Merkezlerinde ve Çevresinde yer alması önerilen hizmetler:
Muhtarlık, Bekçi Noktası, Bahçıvanlar Birimi, Aile Hekimliği, Kreş, İlköğrenim Okulu (Okul Öncesi Eğitim, 1. ve 2. Sınıflar Okulu), Mescit, Toplum Hizmetleri Danışmanlığı ve Toplum Hizmetleri Destek Birimi, Gönüllü Çalışanlar ve Sorumluları Merkezi (gençler, emekliler ve benzeri) / Pastane, Fırın, Bakkal/Kasap/Manav, Mahalle Serası ve Çiçekçisi, Mahalle Değişim Dükkanı / Mahalle Spor Salonu ve Sahaları / Mahalle Atık Toplama ve Yönetim, Mahalle Enerji ve Altyapı Yönetim / Mahalle Bostanı ve Tarım Alanları, Fidanlıklar, Çocuk Etkinlik Bahçeleri / Mahalle Bisiklet, Yürüyüş ve Koşu Yolları / Küçük Çocuklar İçin Oyun Parkı, Çocuklar İçin Deneme Bahçeleri ve Serası, Büyük Çocuklar İçin Oyun Parkı / Profesyonel Bakım Hizmetleri - Semt Çevresi Yeşil Kuşak için Yeşil Kuşak İçinde ve Çevresinde yer alması önerilen hizmetler:
Kaymakamlık, Bakanlık Birimleri, Belediye / Alışveriş Merkezleri, Ofisler, Otomotiv Satış ve Bakım Merkezleri / Küçük ve Orta Ölçekli Sanayii, Ağır Sanayii / Arıtma Tesisleri, Geri Dönüşüm Tesisleri, Enerji Üretim ve Yönetim Tesisleri / Genel Spor Alanları, Stadyum, Hipodrom, Velodrom, Yüzme Havuzu, Çeşitli Paten Sahaları, Büyük Kapalı Spor Yapıları / Bisiklet, Yürüyüş ve Koşu Yolları / Toplantı Merkezleri, Gösteri ve Sanat Yapıları, Üniversiteler / Hastaneler / Tarım Alanları, Çayır, Bostan, Meyve Bahçeleri, Fidanlıklar, Tarım Ürünleri İşleme Merkezi / Mezarlık / Mezbaha - Sokaklar için Sokak İçinde ve Çevresinde yer alması önerilen hizmetler:
Dükkanlar ( Temizleyici, Eczane, Berber, Terzi, Çiçekçi, Tamirci, Kuyumcu, Mefruşatçı, vb., ) / Kreşler, Sanat Galerileri / Sokak kesişme noktaları: Pastaneler / Kahvehaneler, Lokantalar, vb. / Daha önceki kademelerde önerilen hizmetlerin sokakta yer almayı tercih edenleri. - Konut Gruplaşması İçinde ve Çevresinde yer alması önerilen hizmetler:
Yeşil Avlu, Aileler için Çardak ve Kapalı Oturma Serası, Küçük Çocuklar için Kum Havuzu, Küçük Çocuklar için Deneme Bahçesi ve Serası, Çocuklar için Oyun Parkı.
Yukarda önerdiğim arazi kullanımları ve etkinlik tanımları yeni Türkiye yerleşim örgütlenmesi içinde böylece yer almalıdır. İmar planları içinde odak noktaların kentsel tasarım projeleri ile beraber verilmelidir. Şu anda çok genel başlıklar altında imar planlarında yer alan ve yalnızca plan lejandlarında kimlik bulan arazi kullanımlarının yerleşimlerin kimliğini oluşturacak ipuçları vermediğini düşünüyorum.
3. KADEMELENMEDEN BEKLENİLEN BAZI PRATİK SONUÇLAR:
- Toplum sistemimizin öncelikle Topluluk Sistemini ve Yerleşim Kademelerinde ki Yönetişim Sistemlerini kabul eden Yerel Yönetim Yasası ve Yapılı Çevre Yasası çıkarması beklenmelidir. Bu sistemlerin günlük yaşamda yürütülebilmesi için kurulacak yeni yönetişim sisteminin önemli insan kaynakları, yerel yönetimler konusunda uzmanlaşmış sosyal hizmet çalışanları ve uzmanları, yeni planlama ve tasarım konularında uzmanlaşacak teknik personel, tasarımcılar ve halkın bilgili katılımcıları olacaktır. Bu konunun eğitimi için sosyal hizmet eğitimi lisans ve tezsiz yüksek lisans programlarında düzenlemeler acilen yapılmalıdır. Lisansı değişik alanlardan olan kişilerinde tezsiz yüksek lisans programı ile bu alana yönlendirilmesi uygun olur. Aynı şekilde, mühendislik, mimarlık ve diğer ilgili alanlar için ‘profesyonel hizmet’ çerçevesinde tezsiz yüksek lisans programları olmalıdır. 2012 yılı 14 Haziran günü yapılan genel YÖK, Türkiye Yükseköğrenim Yeterlilikler Çerçevesi (TYYÇ) toplantısında Mimarlık Alan Kurulu önerisi olarak, mimarlık, şehir ve bölge planlama, peyzaj planlama ve iç mimarlık ve endüstriyel tasarım alanları için hem profesyonel yüksek lisans hem de profesyonel doktora teklifimiz ilgili heyet tarafından kabul görmüştür ancak daha sonra uygulama da geliştirilmemiştir. Bu konu meslek kişilerinin alanında profesyonel hizmet çerçevesinde yetkinleşmesi olarak düşünülmüştür. Bütün meslekler için geçerlidir.
• Çıkarılacak “yapılı çevre yasası” na uygun ‘yerleşim planları’ ve ‘kentsel tasarım planları’ aracılığı ile ‘yerel yönetim mekanı’ sistemleri güncel ve geleneksel yaşam tutumlarımız dikkate alınarak oluşturulacaktır. Yeni yapılı çevrelerin ‘iyi örneklerle’ yerleşim kademelerinde değişik biçimlerde ortaya çıkması için aşağıdaki hizmetlerin ‘yapılı çevre tasarım projeleri’ planı ile beraber verilmelidir. Bu hizmetler, yapılı çevre (doğal peyzaj dahil) tipolojisi ve dokusu, enerji kazanımları düzenleme-enerji kayıpları önleme sistemleri, atık toplama ve işleme, yağmur suyu toplama-kullanma ve su ekimi sistemleri, yapılı çevreyi ısıtma-soğutma-havalandırma sistemleri, afet kaynak ve alanları tanımlama ve dirençli şehir sistemleri, ortak etkinlik tanımları ve ilgili alan sistemleri, üretim, eğitim, güvenlik, sağlık, ticaret, rekreasyon, sosyal hizmet sistemleri, şehir yapay zeka kullanımı ve otomasyon sistemleri, ulaşım sistemleri (yaya, oto, bisiklet ve benzeri), spor sistemleri, sosyal ekoloji-doğal ekoloji ve yapay sistemler ekolojisi etkileşim sistemleri. Dolayısıyla planların ve tasarımların bu sistemlerin özel alanlarında çalışan uzman disiplin ve meslek takımları tarafından hazırlanması gerekecektir.
- PROJELERİ TASARLANACAK SİSTEM İÇERİKLERİNİN RUHU NE OLMALI ?
Bu konunun ruhunu yazımın girişinde medeniyetimizden gelen değerleri tasarım ve topluluk oluşturma özellikleri olarak sayarak tanıtmıştım. Ayrıca aşağıda ki noktalara dikkatinizi çekmek istiyorum.
- Bilgili Topluluk, Yasalar ve Mutlu Yerleşim Çerçevesi
• Yeni yerleşimlerin kademelerinde önerilen hizmetlerin bir kısmının
detaylı tanımının yapılması, yürütülmelerinin sağlanması ve etkinliklerinin sonuçlarının değerlendirilmesi için yerel yönetim yasa değişiklikleri ve yönetmeliklerinin çıkması gerekmektedir.
• Bakanlıklarda ulusal ve uluslararası standartlar ile iyi tasarım ve uygulama pratikleri iyi bilinmelidir. Her ölçekte yerel yöneticiler, yapılı çevre yasa ve yönetmeliklerini iyi bilmenin yanında yapılı çevre için uygulanmış iyi pratikleri de bilmelidir. Katılımcılık boyutunda katılım tekniklerini iyi bilmeli. Gerektiğinde bu konularda profesyonel destek almalıdır.
• Hem toplum sistemini temsil eden bakanlıklarda hem de yerel yönetimlerde ar-ge ve iletişim birimleri kurulmalıdır. Bu birimler arasında güncel bilgi akışı olmalıdır. Örneğin çalışmayan yapılı çevre ve topluluk ilişkileri detayları paylaşılmalı ve anında her ortamdan kaldırılmalıdır. Yine iyi uygulamalar ve detaylar ise her yere önerilmelidir. Yukardaki boyutlarda yerel uygulamalar izlenmelidir. Bunlar küçük pilot uygulamalar olarak başlayabilir. Yerel Yönetim Mekanı İnovasyon Merkezleri de kurulabilir.
• Yerel yönetim hizmetlerinin belli aralarla değerlendirilebilmesi için bir yöntem geliştirilmesi gerekir. Bu yöntem hem değerlendirme sürelerini hem de yöntemlerini tanımlayacaktır. Mutluluk konusu bu çerçevede değerlendirilebilir.
• Günlük pratiğin hali hazır durumunda ise, kentsel yenileme (urban renewal), kentsel değişim (urban change), kentsel dönüşüm (urban transformation) ve kentsel yeniden yapılanma (urban re-generation) kavramları iyi tanımlanmalı Bunlar için toplum sistemi ile topluluk ilişkileri, yetkileri ve sorumlulukları tanımlanmalı, yasa ve yönetmeliklere farklılıklar yansımalıdır. Bu güne kadar kentsel yenilemeyi kentsel yeniden yapılanma adına yaptık. Birçok topluluk zarar gördü ve dağıldı. Yeni durumlarda yapılı çevre sistemleri kritik büyüklükler içinde tanımlanacak şekilde planlanmalı, genel vakıf ve özelde imaret hizmetleri her üç durumda da plana entegre edilmeli ve tasarımlar ona göre yapılmalıdır. Sonuçta bütün yapılı çevreler kendilerine ve çevredeki dezavantajlı gruplara bakabilmeli, iyi hizmet vererek işletilebilmeli. Açık alanların da işletme planları olmalı, vakıflar aynı zamanda etkili iş veren olmalı. - Katılım ile Mutluluk
• Yeni topluluk anlayışı yerel yönetim destekli topluluk da yaşayan, konut gruplaşması, mahalle ve semt gençlerine, emeklilerine ve benzer ilgileneceklere topluluk yaşamına gönüllü olarak katkı yapma bilinci ve olanağı vermelidir.
• Semt web televizyonları kurulmalı ve buradan semt haberlerinin paylaşılması kadar semt için yapılacak işler konusunda katılımın sağlanması, sorumluluğun paylaşılması da yapılacaktır.
• Mahallenin fiziki alanlarının taşınan nüfus toplam nüfusun %80’ini geçince alanın %5 ine katılımcı tasarımla yeni hizmet tanımları yapmak ve tasarım yapmak mahallenin paylaşılan kimliğini kurmada yardımcı olacaktır.
• Mahallenin enerji, su dönüşümü sistemlerini örgütlemek, bakımını gönüllülerinde katkısı ile yapmak. Semtin, mahallenin kendisine bakması, topluluk sisteminin değişerek sürdürülebilirlik sağlamasına yarar sağlayacaktır. - Yaşam Boyu Seçilen Topluluk Mekanı İçinde Mutluluk
• İnsanın doğumdan ölümüne bütün gelişim safhalarında yani yaşam boyu mutlu bir yaşamı olması toplum sisteminin güvencesinde yerel yönetimlerin etkin yönetişim modelleri içinde sağlanmalı.
• İnsan seçtiği topluluk sistemi içinde kendini geliştirerek yaşayabilmeli. Bunun için herkese yaşam boyu mesken, alıştığı çevrede yaşayabilme hakkı, orada bakılabilme, iyi ve kötü günlerini paylaşabilme, yaşama etkin olarak katılabilme imkanı verilmeli.
• Yukarda ki durumlar ancak gerektiğinde devreye girecek bir imaret sistemi ve onun gönülden çalışanları ile olabilir.
• Toplum sistemi bunun için yasal bağlamları sağlarken yerel yönetimler insan mutluluğu için kişisel kapasiteleri oluşturmaya destek vermelidir. - Topluluk ve Kimlik
• Bütün bu değişik yerleşim katmanlarında yürütülecek çalışmalarda her semt, her mahalle birbirine benzemek zorunda değildir. Farklı plancı/tasarımcı tutumları ve farklı alt programlar bunu sağlayacaktır. Bu tutum da bireylerin mutluluğu ve toplumun huzuru için gerekli çok boyutluluğu sağlayacaktır.
• Semtler doğal olarak bağlandıkları veya geliştirdikleri değerler sistemi üzerinden bir kimlik kurgulayacaklardır. Bu kimlik muhakkak bireysel, kültürel ve toplumsal mutluluğu da amaçlayacaktır. Mutluluk ise üretimle, hizmetle ve tanıtımla tanınırlık kazanacaktır. Burada teknik ve toplumsal bilgi ve tasarımın gücü önemli rol oynayacaktır. Bunun için sürekli eğitim şarttır.
• Yöresel ve yerel tanınırlık (markalaşma) için semt yerel yönetimi bazında çalışmalar yapılmalıdır. Yerleşimler için kimlik oluşturacak yerel veya yöresel hayvan, bitki, yer veya deyişlerin kurgulanması ve kullanılması güncel milli ve milletlerarası tanınırlık ve iletişim için önemlidir. - Doğru Tasarım Adımları ile Yerleşimlerde Mutluluk
Girişte sözünü ettiğim geleneklerimizden gelen davranış özelliklerimizi tasarımda içselleştirerek kullanırken bunları küresel kentleşme birikiminden gelen boyutlar içinde yorumlayarak yeni yapılı çevrelerimizin mutluluğu için şu planlama/tasarım yöntem ve adımlarını öneriyorum. (***) Öncelikle semt alanının toplumsal ekolojisi kurulmalı. Alan değişik nüfus grupları tarafından, nasıl kullanılacak ve nasıl kapsayıcı olunacak belirlenmeli. Semt, bütün cinsiyet ve yaş grupları, bütün aile türleri ve bütün gelir gruplarının kişiliklerini ve kapasitelerini geliştirici kullanımlara açık olmalı. Semt alanının doğal ekolojisi ileriye dönük olarak planlanmalı. Bu ekoloji genel yerleşim makro ekolojisinin devamlılıklarını yansıtmalı ama aynı zamanda ekolojik çeşitlilik açısından yeni mikro ekolojiler tasarlanmalı. Alan özellikle şehirsel-bitkisel ve su tarımı örneklerine açık olmalı. Hayvanların alanda yaşamı kendileri ve insanlar için tehlikeli olmayacak bir şekilde düzenlenmeli. Semt alanı engelsiz ve kapsayıcı tasarıma örnek olmalı. Semt alanının bütünüyle emin ve güvenli olması sağlanmalı. Bunun için güvenlik hiyerarşisi ve kademelenmesi belirlenmeli. Bütün alan emin ortamlar için tasarlanmalı. Semt alanı ekonomik hizmetler ve yapım sistemleri kullanılarak üretilmeli ve ekonomik olarak sürdürülebilirliği sağlanmalı. Kendi kendine az maliyetle bakabilen bir yerleşim sistemi kurulmalı. Bu toplumsal sistem, doğal ekolojik sistem ve topluluk sistemi açısından da düşünülmeli. Arazi üzerindeki hizmetlerden kişilere yeni iş imkanı üretilmeli. Bu kişilerin ve alanın bakım giderleri alanda üretilecek gelirden temin edilmeli. Bu son konularla bizim kültürümüzün vakfiye sistemine uygun bir davranışa girilmiş olunacaktır. Semt alanı günümüz estetik tartışmalarını ön plana çıkarmalı. Günümüz yapılı çevre, mimarlık ve genel tasarım akımlarını değerlendirmeli. Semt alanı planlama ve tasarımında ki süreçler etik olmalı ve katılımcı, paylaşımcı projelendirme ve kullanım süreçleri olmalı. Alanın belli bir kısmı (%5-%10 arası) halkın katılımıyla tasarlanmalı ve yenilenmeli. Semt alanı bütünüyle dirençli planlama ve tasarım anlayışı ile kurgulanmalı. Bir ailenin istediği takdirde yaşamı boyunca aynı yerde yaşayabilmesi için yasal ve tasarım tedbirleri alınmalı. Yerel yönetim mekanında oluşacak bu tartışma ve davranışlardan her kademedeki yönetici ve kullanıcı bilgi sahibi olmalı ve gerekince katkı yapmalıdır. - SONSÖZ:
Mutlu bir şehir için öncelikle bilge bir şehir oluşturmalıyız. Bilge şehrimizin planlanması/tasarımı için güncel bir yöntem ve adımları ile geleneğimizden gelen yaşam/tasarım anlayışını özetledim. Sözünü ettiğim şehri, konut gruplaşmalarını, mahalleyi, sokağı, semti ve semtleri birbirine bağlayan yeşil kuşağı çekirdek topluluk anlayışı olarak ele alarak kurabiliriz. Bu bağlamlar için yeni hizmet tanımları yaptım. Bunların planlarda/tasarımlarda topluluk mekanını oluşturacak şekilde bir araya getirilmesini ve sonuç dokümanların katılımcı süreçlerle değerlendirilmesini bekliyorum. Kullanıcıları da kapsayan, dünyada ki gelişmeleri çok dikkate alan ve değerlerimizi iyice sindirmiş yerel örgütlenmeler, planlar ve tasarımlar istiyoruz. Bu yöntemle değişik şekillerde bir bilgelik ve mutluluk tabanı oluşturmuş olacağız.
(*) Develi, Abdülkadir (Der.) H. Pamir, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Tam Pozitif Reklamcılık ve Matbaacılık. Ankara, 2019 :99-112
(**) Pamir, Haluk ve Pınarcıoğlu, Melih (Araştırma ve Yazım Yönetimi), Yerleşkeler ve Toplu Konut Çevreleri için Değerler Sistemi ve Standartları, TOKİ Yayınları 1, Ankara,
(***) Develi, Abdülkadir (Der.) H.Pamir, 2019 :104-105
*Bu makale;2019 KARTEPE ZİRVESİNİN “Şehircilik ve Mutlu Şehir” Toplantısında sunulmuştur.